Απειλούνται από την υγρασία οι ανεκτιμήτου αξίας αγιογραφίες του Φώτη Κόντογλου εντός του Ι.Ν. Ζωοδόχου Πηγής Παιανίας

Ο Ιερός Μητροπολιτικός Ναός της Ζωοδόχου Πηγής Παιανίας, είναι ίσως το σημαντικότερο βυζαντινό μνημείο της πόλης, κτισμένο το 1902. Η αγιογράφηση του έχει πραγματοποιηθεί εξ ολοκλήρου, από τον Φώτη Κόντογλου και τους μαθητές του, Ιωάννη Τερζή και Βασίλειο Μπρούσαλη, πριν και μετά την κατοχή (1939-1956). 

Ο πραγματικά ανεκτιμήτου αξίας πλέον εσωτερικός του διάκοσμος, απειλείται τον τελευταίο καιρό, από την υγρασία, η οποία εισέρχεται από την στέγη και την τοιχοποία του ναού και δημιουργεί φθορά, με αποτέλεσμα μέχρι και την αποκόλληση της ζωγραφικής επιφάνειας!

Σύμφωνα με τον συντηρητή έργων τέχνης κ. Δημήτριο Γλυνό, η συνεχής μετακίνηση νερού από την τοιχοποιία προς τη ζωγραφική επιφάνεια των τοιχογραφιών και η εξάτμιση του, δημιουργεί φθορά των επιχρισμάτων και των κονιαμάτων με αποτέλεσμα την αποκόλληση του υποστρώματος από το υποστήριγμα. Ο μηχανισμός μεταφοράς μέσω των τριχοειδών, έχει ως αποτέλεσμα την εξάπλωση των αλάτων στο εσωτερικό των δομικών υλικών. Όταν υπάρχει θερμική διάφορα μεταξύ εξωτερικού περιβάλλοντος και δομικού υλικού, τα ιόντα των αλάτων μετακινούνται προς τις θερμότερες περιοχές ενώ το νερό μετακινείται προς τις ψυχρότερες. Η μεταφορά των αλάτων γίνεται με την κίνηση της υγρασίας στο υπόστρωμα της τοιχογραφίας και από εκει στην περιοχή εξάτμισης όπου κρυσταλλοποιούνται σε αλλεπάλληλα στρώματα αλλοιώνοντας την ζωγραφική επιφάνεια. Το μνημείο σε αυτές τις περιπτώσεις παρουσιάζει προβλήματα κρυσταλλοποιημένων αλάτων στην ζωγραφική επιφάνεια και στα υποστρώματα και δημιουργείται μια ελαφρώς θολή έως λεύκη ματ ματιέρα.

Τομή που απεικονίζει την κίνηση 

και την διείσδυση της υγρασίας από τα φθαρμένα τμήματα του ναού.

Η διείσδυση του νέρου, γίνεται σε ορισμένες περιπτώσεις σε μεγάλες ποσότητες. Τα μεγαλύτερα προβλήματα εισροής της υγρασίας, παρατηρούνται στο δυτικό τμήμα του ναού και ιδιαίτερα στον γυναικωνίτη.

Η γενική αυτή εικόνα είναι αποτέλεσμα μιας κατασκευής που από την αποπεράτωση της ακόμα είχε μόνιμα πρόβλημα με τη διείσδυση της υγρασίας και παρ’ όλες τις μετέπειτα επεμβάσεις (επικεράμωση ) και την μόνωση εξωτερικά (ασφαλτόπανο), διότι οι επισκευές αυτές περιορίστηκαν από τον τρούλο και ανατολικά, ενώ τα προβλήματα εισροής που παρατηρούνται κυρίως στα κεντροδυτικά και ειδικά στον δυτικό τοίχο ( η συνεχής εισροή υδάτων έστω και σε μικρή ποσότητα είναι μόνιμη ) συνεχίζονται. Τα καμπαναριά συλλέγουν μεγάλες ποσότητες υδάτων και λόγο των δομικών αστοχιών, διοχετεύονται στις σκάλες και έως τον δυτικό τοίχο και από εκεί στον υπόλοιπο ναό. Κατά τους μήνες του χειμώνα όπου οι βροχοπτώσεις ήταν συχνές ο δυτικός τοίχος ήταν κορεσμένος.

Άλλη μια σημαντική πηγή εισερχόμενης υγρασίας προς το εσωτερικό είναι οι φθορές των παραθύρων. Τα παράθυρα αποτελούνται από δυο ή τρία συνενωμένα φύλλα μαρμάρων. Το υλικό που είχε χρησιμοποιηθεί για την συμπλήρωση των αρμών μεταξύ των φύλλων έχει φθαρεί και ειδικά στα παράθυρα των κωδωνοστασίων αλλά και του βορίου κλίτους του γυναικωνίτη έχει χαθεί. Επίσης στα παράθυρα του γυναικωνίτη αλλά και των καμπαναριών παρατηρούνται απώλειες χρωματιστών γυαλιών, με αποτέλεσμα να έχουν μείνει τρύπες διαμέτρου περί των δεκαπέντε εκατοστών στα παράθυρα , με ότι αυτό επιφέρει σε μέρες υψηλής υγρασίας. Ο τρίτος τρόπος όπου εισέρχεται υγρασία, είναι από τη φθαρμένη κεραμοσκεπή. Από την δυτική πλευρά του τρούλου, έως τα καμπαναριά, παρατηρούνται αρκετά φθαρμένα, σπασμένα και αποκολλημένα κεραμίδια.

Ο μόνος παράγοντας που κρατά ελεγχόμενη ως ένα βαθμό την κατάσταση του μνημείου, είναι το γεγονός πως ο επειδή ναός χρησιμοποιείται καθημερινά και θερμαίνεται και αερίζεται μόνιμα, στεγνώνει η εισερχόμενη υγρασία, κυρίως του ισογείου. Με τον καιρό, όμως και αφού δεν αντιμετωπίζεται το πρόβλημα της εισερχομένης υγρασίας, πολλαπλασιάζονται τα σημεία όπου παρατηρούνται οι εξανθήσεις αλάτων, καταρρεύσεις (εσωτερικά μόνο) του υποστρώματος, διαχωρισμός των στρωμάτων αλλά και ολικές απώλειες τμημάτων.

Πρόσφατα δόθηκαν από τον Δήμο Παιανίας-Γλυκών Νερών, 10 χιλιάδες ευρώ, ως έκτακτη επιχορήγηση στο εκκλησιαστικό συμβούλιο του Ι.Ν. Ζωοδόχου Πηγής Παιανίας, τα οποία όμως δεν θα χρησιμοποιηθούν για την προσπάθεια της διάσωσης του εσωτερικού διάκοσμου του μνημείου, αλλά θα ενισχύσουν τις εργασίες αναστήλωσης και αναπαλαίωσης του Ιερού Ναού της Αγίας Παρασκευής Παιανίας στην οδό Σπύρου Αγγελή, οι οποίες βρίσκονται σε εξέλιξη τα τελευταία δύο χρόνια.